Khazanah Melayu

Puisi Melayu

Seloka

Puisi berunsur sindiran. Satira dalam seloka amat tajam. Seloka membawa unsur mengejek, mencemuh, menyindir, menempelak, memperli, mengusik  dan bergurau senda. Watak-watak bodoh seperti Pak Kaduk, Lebai Malang digunakan bertujuan memberikan pengajaran yang amat tinggi nilainya.

Contoh seloka :

Seloka Pak Kaduk

Sungguhlah malang nasib Pak Kaduk,

Ayamnya menang kampung tergadai,

Adapun rumah bertandang duduk,

Rumahnya runtuh awak menumpang.

Pak Kaduk, oi Pak Kaduk,

Kalah sabung tapi menang sorak,

Pak Kaduk, oi Pak Kaduk,

Kurang fikir sebab banyak borak.

Mantera

Puisi berunsur sindiran. Mantera lazimnya digunakan dalam jampi serapah oleh pawang dan bomoh sebagai alat untuk berhubung dengan makhluk halus dalam konteks menghalau hantu atau aktiviti menyembuhkan penyakit. Untuk menghalau hantu, bomoh menggunakan serapah manakala untuk menyembuhkan penyakit pula jampi digunakan.

Contoh Mantera ( Serapah):

Ulit mayang diulit,

Ulit dengan jala jemala,

Yang darat balik ke darat,

Yang laut balik ke laut.

Contoh Mantera (Jampi) :

Batang kana batang kadam,

Batang buruk sangkar babi,

Hilang senak hilang tajam,

Aku tawar mintak menjadi,

Tajam tumpul tawar bisa,

Aku naikkan tawar,

Aku turunkan bisa.

Gurindam

Gurindam mempunyai motif nasihat dan tunjuk ajar yang berguna. Sesuatu perkara itu berlaku ada sebab dan daripada sebab itulah terjadi akibat. Tunjuk ajar dan nasihat yang dibawa oleh gurindam mengajak kita supaya berwaspada dalam hidup.

Contoh Gurindam :

Kalau tiada emas di pinggang,

Sanak saudara menjadi renggang.

Orang malas hidup sengsara,

Kalau rajin banyak saudara.

Apabila mata sudah kabur,

Apabila kulit sudah kendur,

Apabila gigi sudah gugur,

Apabila uban sudah bertabur,

Apabila selalu sahaja uzur,

Apabila kerap disuap bubur,

Itulah tanda akan ke kubur.

Nazam

Nazam dinyanyikan dengan lagu dan iramanya yang tersendiri. Wadah cerita dalam nazam biasanya berunsur keagamaan. Ha-hal ibadah, syurga neraka, ajal maut dan seksa kubur menjadi tema utama nazam.

Contoh Nazam :

Tok Haji berserbaan merah,

Turun ke padang memburu rusa,

Orang beratib memuji Allah,

Orang sembahyang mencuci dosa.

Syair

Syair merupakan lagu yang menceritakan sesuatu kisah. Syair dibacakan dengan irama lagu yang tersendiri. Syair mewadahkan kisah-kisah dan daripada pengkisahan itu akan menghasilkan cerita-cerita yang menarik.

Contoh Syair:

Cukuplah bulan dengan harinya,

Pemaisuri melahirkan seorang puteri,

Wajahnya indah tidak terperi,

Makin dipandang berseri-seri.

Sajak

Sajak ialah puisi Melayu Moden. Sajak merupakan ekspresi tentang pengalaman manusia secara imaginatif dan terjalin dalam bentuk struktur yang tidak terkawal serta mempunyai bahasa yang indah untuk menemukan nilai rasa dan nilai erti yang seimbang. Ciri-ciri utama sajak ialah mengandungi unsur-unsur emosi, imaginatif dan akal budi. 

Contoh Sajak :

Yang kurasakan

Kau semua mesti di sisiku

Kerana setiap yang kualami

Kau semua mesti menikmati

Dalam kesepian di tengah ramai

Orang yang kutemui tapi tak kukenal

Suara kalian ada di telingaku

Kenakalan dan ketegasan dalam rumah tangga

Tidak melepaskan jarak kita

Malah ingatan itu

Menjadikan aku

Seorang ayah dan suami 

Yang terlalu memelihara

Erti diri